Thursday, February 7, 2019

Historia Municipio Lautem


Foto Municipo Lautem Iralalaro Lautem iha area turismo barak no halo ema bele ba paseiu iha neba.
Iha tempu beala sira( antes okupasaun Portugues), Ira-lalaro ne'ebe agora ita konverse no hare nudar lagoa boot liu ita Timor Leste, uluk hanesan knua ida ne'ebe ema hela(kuaze familia sanulu resin). Iha Knua ne'e Fohorai boot ida moris iha Aihun nia kuak laran. Fohorai ne'e bainhira ema boot sira ba hotu toos no natar i hela deit labarik sira, nia nakfila-an ona hanesan ema Katuas fuk mutin ida no mai halimar ho labarik sira. No bainhira sira besik Aihun ne'ebe Fohorai ne'e moris ba, labarik ida sempre lakon no labarik nain 3 mak lakon ona iha Knua ne'e. To'o sira hetan informasaun husi labarik sira kona ba "Katuas Fuk Mutin" ne'ebe sempre mai halimar ho sira iha loron hirak nia laran, sira komesa detekta ona no foti konkluzaun katak fohorai ne'e mak ba kazu ne'e.
Sira komesa halo planu atu oho fohorai ne'e, no iha loron ida ema boot sira subar hotu i haruka labarik sira mesak mak halimar iha liur hodi lasu fohorai boot ne'e sai husi nia fatin. Sira nia lasu susesu duni, no sira komesa atensaun, bainhira fohorai ne'e dook ona husi nia subar fatin, sira komesa sai no oho kedas. Ema sira kontente tebes konsege oho fohorai ne'ebe nauk labarik sira, no halo sira moris iha tauk nia laran. Fohorai ne'e sira halo festa boot no konvida sira nia maluk husi knua vizinu atu partisipa hotu. Sira tebe-tebe, dahur, kanta  no hemu tua hamutuk durante semana ida. Festa sei kontinua teki-teki manu aman ida kokorek ho lian fataluku nune'e"kokorikole lo atu ira apacau" ka ho lian tetun "Kokorek rai atu naben".
Maibe ema barak ne'ebe iha festa la rona so ferik ida iha uma laran mak rona momos manu nia kokorek ne'e. Ferik ne'e tun husi uma no ba festa hodi fo hatene ema hotu iha ne'eba, maibe sira la fiar. La kleur manu kokorek tan dala ida, i ferik ne'e ho nia bei-oan sira komesa ses an husi fatin ne'e. La kleur be komesa sae ona no ema barak foin hakfodak hodi halai namkari.
Iha momentu ne'e ema ne'ebe sei forti konsege halai sai, maibe ferik ho katuas sira husik deit iha ne'eba ho lia menon katak sira nia jerasaun sei adora deit mak Maromak. Tuir ainanoik, katuas ho ferik sira husik iha ne'eba mak nakfila-an ba Lafaek ne'ebe agora nakonu iha lagoa ira-lalaro. To'o agora komunidade sira ne'ebe hela besik lagoa ne'e sei nafatin bolu lafaek ho "Abo"
Ira-lalaro nia matan lolos mak "Loina" ka ema konverse ho naran "Lata Lafai" (Knua boot). To'o agora iha tempu bailoron naruk, ita sei hare ai-rin husi uma adat Lospalos iha fatin ne'e bainhira be'e tun liu to'o nia matan.


No comments:

Post a Comment